Sigmund Freud được xem là nhà tâm lý học có công lớn trong việc khám phá ra tiềm thức cũng như vai trò của nó đối với trạng thái tinh thần và hành vi của con người. Ông đề xuất lý thuyết tiềm thức với những khái niệm nền tảng như bản ngã, siêu ngã hay các cơ chế phòng vệ tâm lý.
Trong đó, giấc mơ được Freud xem là hiện tượng quan trọng, là cửa ngõ để tiếp cận tiềm thức. Những khám phá về tiềm thức và giấc mơ của Freud đã đặt nền móng vững chắc cho sự phát triển của mộng học hiện đại.
Tiểu sử Sigmund Freud
Sigmund Freud sinh ngày 6/5/1856 tại Freiberg, Moravia (hiện nay là Cộng hòa Séc). Ông học y khoa ở Viên và bắt đầu quan tâm tới ngành tâm thần học khi làm việc với nhà thần kinh học nổi tiếng Jean-Martin Charcot.
Freud đã viết hàng loạt công trình nghiên cứu quan trọng về phân tâm học, được trao Giải Goethe năm 1930. Ông mất ngày 23/9/1939 tại London, để lại di sản vô giá cho nền tâm lý học hiện đại.
Sự ra đời của phân tâm học
Trước khi Freud đề xuất lý thuyết tiềm thức, người ta vẫn chưa hiểu rõ về vai trò của tiềm thức đối với tâm lý con người. Chính Freud là người đầu tiên chỉ ra rằng nhiều hành vi, suy nghĩ của chúng ta bắt nguồn từ tiềm thức – phần tâm trí sâu kín mà chính bản thân cũng không nhận thức được. Đó là bước đột phá quan trọng, đánh dấu sự ra đời của phân tâm học.
Khái niệm tiềm thức trong lý thuyết Freud
Theo Freud, tiềm thức là phần tâm trí sâu thẳm chứa đựng một “kho” các trải nghiệm, ký ức, suy nghĩ và cảm xúc – đặc biệt là những xúc cảm tiêu cực, bản năng mà con người muốn đè nén. Các yếu tố tiềm thức này bị đẩy xuống vùng sâu của tâm trí và hoạt động độc lập với ý thức.
Tiềm thức chịu sự điều khiển của “bản ngã” – phần chứa các bản năng và ham muốn của con người. Bản ngã luôn cố gắng thỏa mãn các dục vọng đó.
Tuy nhiên, hoạt động của nó lại chịu sự giám sát của “siêu ngã” – phần đại diện cho lương tri, luân thường đạo lý. Mối quan hệ phức tạp này liên tục diễn ra xung đột giữa hai xu hướng đối lập là thỏa mãn ham muốn và tuân thủ các chuẩn mực đạo đức xã hội.
Vai trò của giấc mơ đối với tiềm thức
Giấc mơ chính là cửa ngõ để Freud tiếp cận và khám phá tiềm thức. Trong trạng thái mơ, những kiểm duyệt của siêu ngã bị giảm bớt, giúp các xung đột và xúc cảm tiềm ẩn thuộc bản ngã có cơ hội được giải tỏa. Chính vì thế giấc mơ có ý nghĩa quan trọng trong việc phản ánh cảm xúc và tâm trạng con người.
Theo Freud, giấc mơ chính là “con đường hoàng hôn” dẫn vào tiềm thức bởi khi ngủ, sự kiểm soát của siêu ngã suy yếu đi. Lúc đó, các xung đột và ham muốn tiềm ẩn thuộc về bản ngã mới có cơ hội được bộc lộ ra bên ngoài.
Chính vì thế, Freud coi giấc mơ như một cửa sổ để quan sát được những dục vọng, cảm xúc đè nén của con người. Giấc mơ cũng cho thấy sự biến dạng của tiềm thức dưới tác động của các cơ chế tâm lý.
Kỹ thuật giải mộng của Freud
Bước 1 – Thu thập dữ liệu giấc mơ:
- Giải mộng viên sẽ ghi chép lại chi tiết giấc mơ của bệnh nhân, bao gồm các biểu tượng xuất hiện, câu chuyện, tình huống, địa điểm, nhân vật trong mơ cũng như cảm xúc của họ.
- Cần thu thập được nội dung mơ nguyên bản, trước khi bị bóp méo bởi sự kiểm duyệt của ý thức.
Bước 2 – Tìm ý nghĩa ẩn sau các biểu tượng mơ:
- Tiến hành phân tích các biểu tượng mơ sử dụng các kỹ thuật như liên tưởng tự do, tìm hiểu các khía cạnh văn hóa – xã hội.
- Tất cả các biểu tượng đều có ý nghĩa biểu hiện cho các khát vọng, xung đột tiềm thức.
Bước 3 – Điền các khoảng trống:
- Bổ sung thêm các chi tiết còn thiếu trong giấc mơ, điều này giúp phục dựng lại câu chuyện mơ đầy đủ hơn.
- Đây là kết quả của các cơ chế kiểm duyệt, chỉnh sửa từ phía siêu ngã khiến nội dung mơ bị che đậy.
Bước 4 – Diễn giải giấc mơ:
- Sau 3 bước trên, giải mộng viên có thể diễn giải nội dung tiềm ẩn của giấc mơ thể hiện các xung đột tâm lý của bệnh nhân cần được giải quyết.
Bằng cách sử dụng phương pháp giải mộng có hệ thống này, Freud đã giải mã nhiều giấc mơ khác nhau và dùng chúng để minh họa cho lý thuyết tiềm thức của mình.
Đóng góp của Freud cho mộng học
Lý thuyết tiềm thức của Freud đã mở ra một hướng tiếp cận mới cho việc nghiên cứu giấc mơ. Ông chỉ ra giấc mơ chính là cửa ngõ để tiếp cận tiềm thức, từ đó hiểu sâu hơn về tâm lý và hành vi của con người. Các khái niệm và phương pháp giải mộng của Freud tiếp tục có ảnh hưởng lớn đến nền mộng học hiện đại ngày nay.
Kết luận
Lý thuyết tiềm thức của Freud có vai trò tiên phong trong việc khai phá vai trò đặc biệt quan trọng của giấc mơ cũng như mối liên hệ mật thiết của nó với tiềm thức con người. Đây chính là những đóng góp lớn lao cho sự phát triển của khoa học tâm lý nói chung cũng như mộng học nói riêng.
Cụ thể, Freud đã chỉ ra rằng giấc mơ chính là cửa ngõ để tiếp cận với tiềm thức. Ông mổ xẻ các cơ chế hoạt động phức tạp đằng sau giấc mơ để cho thấy những ý nghĩa sâu xa tiềm ẩn bên trong. Đồng thời, Freud cũng đưa ra các phương pháp giải mộng có hệ thống, lý giải được nhiều biểu tượng mơ khác nhau.
Chính những cống hiến trên đã mở ra cánh cửa để các nhà mộng học về sau nghiên cứu sâu hơn về giấc mơ cũng như ứng dụng giải mộng nhằm kiểm soát và nâng cao sức khỏe tinh thần cho con người.
